گلیم به زبان ساده به فرشی گفته می شود که پرز ندارد و صرفاً با درگیر ساختن تار و پود با یکدیگر بافته می شود. پود استفاده شده در گلیم معمولاً نخ های پشمی، کرک و ابریشم و تار استفاده شده در آن معمولاً از پنبه پشم و در مواردی نخ ابریشم است که به صورت رنگی استفاده می شود. گلیم در فرهنگ و زبان های مختلف به نام‌های مختلف شناخته میشود، به این صورت که در عربستان، ترکیه، مجارستان و لهستان به آن کیلیم میگویند، در سوریه و لبنان به آن لیاط، در اوکراین گیلیم و در قفقاز به آن بداس هم میگویند.
تاریخچه گلیم
تاریخچه گلیم به زمانهای بسیار دور برمی‌گردد. تقریبا می توان گفت که گلیم بافی یکی از اولین هنرها و صنایع دستی انسان ها به حساب می آید. البته باید این موضوع را بدانید که هنوز مشخص نیست اولین بار در کجا و توسط چه قوم و قبیله بافته شده است، ولی در این میان اسناد و مدارکی است که توسط باستان شناسان جمع‌آوری شده نشان می دهد که اولین آثار پرورش بز و گوسفند و ریسیدن پشم و موی آنها در فلات ایران و مکان هایی مانند غار های جنوب شرقی مازندران (نزدیک بهشهر امروزی) در هشت هزار سال پیش رایج بوده است. همچنین در این منطقه یک تکه پارچه هشت هزار ساله که از موی بز بافته شده، کشف شده است. اما به هر حال با تمامی اسناد و مدارک نمی توان تاریخ دقیقی برای بافت اولین گلیم پیدا کرد، اما با وجود قدیمی ترین فرش کشف شده در دنیا که پازیریک نام دارد متعلق به سال‌های ۳۵۰ تا ۵۰۰ هجری قمری می باشد؛ دلیل باقی نماندن گلیم های اولیه این است که این محصولات عمر زیادی مانند صنایع سنگی به جامانده از ۲۰۰۰ سال پیش ندارد و به عبارتی در معرض فرسایش بیشتری هستند. با تمام این گفته ها طبق نظر کارشناسان و نتیجه هایی که می توان گرفت گفته می شود که قبل از بافت فرش، بافت گلیم بوده ولی تاریخ احتمالی آغاز بافت گلیم به ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد بازمی‌گردد.
گلیم فرش
گلیم فرش به شیوه‌های مختلف با استفاده از دستگاه های متنوع بافته می شود، در این قسمت قصد داریم که این دستگاه‌ها را خدمت شما معرفی کنیم:
- گلیم سوزنی یا سوماک: قسمت های تشکیل دهنده دستگاه گلیم سوزنی دارای یک کجو هستند که از نظر ظاهری شباهت زیادی به دستگاه های گلیم بافی ساده دارند. این نوع گلیم بافی که در بین عشایر رواج دارد به این صورت می باشد که فایل های اضافی در پشت گلیم باقی می‌مانند و بیشتر استفاده از این گلیم‌ها برای موارد تزئینی می باشد.
- جاجیم باف: این دستگاه ها چهار کجو و چند کمان دارند، تفاوت بین جاجیم و گلیم این است که تارهای نمونه گلیم رنگی است و همین باعث می شود که نقش های متنوع تر و پر رنگ تری داشته باشند. در ضمن پشت و روی جاجیم مانند گلیم ساده بافت هستند و تفاوت زیادی با گریم ساده ندارد.
- گلیم چرخی باف: این نوع دستگاه بافت گلیم دارای چهار کجو می باشد که هر کس جور به واسطه کمال هایی که به آنها وصل شده است جابجا می گردد. در این نوع بافت گلیم از لابلای تمام تار ها رد میشود و به همین شکل بافت به صورت یکسان انجام می گردد. صدای اضافی در پشت این گریه ها روی هم قرار می گیرند و به همین دلیل گلیمی که به این روش ساخته می شود که کمتر است و ضخامت بیشتری هم دارد. در ضمن بهتر است بدانید که پشت و روی این گل ها با هم متفاوت می باشد.
- گلیم ساده باف: این دستگاه گلیم بافی از یک کجو قیمت چوب کمکی تشکیل شده است و گلیم به صورت یکنواخت بر روی آن بافته میشود. جریمه‌ای که به این روش بافته می‌شوند دارای پشت و روی یکسان هستند و از دو طرف آنان می‌توان استفاده کرد.
علاوه بر استفاده به عنوان زیرانداز و موارد تزیینی، استفاده های دیگری از گلیم میشود که در ادامه توضیحات مختصری را در خصوص این موضوع در اختیار شما قرار می دهیم:
- نمکدان: جالب است بدانید که یکی از موارد استفاده گلیم، برای نگهداری نمک و سایر موادی است که به رطوبت حساس هستند. این نوع گلیم به گونه ای بافته شده است که قسمت بالای آن بلند و باریک می باشد و می‌توان آن را پیچیده یا تا کرد تا محتویات آن سالم بماند.
- خورجین: از آنجایی که بخش زیادی از گلیم بافی های انجام شده کشور توسط عشایر انجام می شود، این اقوام استفاده های متنوعی از این محصول می کنند. یکی از این موارد استفاده از گلیم به عنوان خرج این است که به شکل یک کیسه دولنگی در می آید و برای حمل مواد غذایی سبزی و غیره استفاده میشود که معمولاً خورجین را بر پشت الاغ یا شتر قرار می دهند تا حمل و نقل وسایل آسان تر شود.
- سفره و رو کرسی: این نوع گلیم بیشتر توسط طایفه های بلوچ و کرد کشور بافته می‌شوند و به شکل مربع هستند. سفره هایی که بلوچ ها می بافند مشابه با قالی بافته می‌شوند اما ابعاد آن ها متفاوت می باشد. همچنین رو کرسی که در فصلهای سرد برای روی منقل استفاده می شود، می تواند گرمای بسیار زیادی را حفظ کند و با استفاده از نمدهایی که در اطراف آن پهن میکنند، فضای گرمی را برای کل خانواده به وجود می‌آورند. در ضمن یکی دیگر از استفاده‌های گلیم روی کرسی این است که برای پوشش روی منقل یا تنور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- گلیم سجاده ای: این نوع گلیم معمولا نقش های بسیار زیبایی دارد و به عنوان یک محراب کوچک و قابل حمل است که می توان آن را در زمان نماز، پهن کرد و نماز را روی آن به جای آورد. این نوع گلیم در مواردی به عنوان پرده و تزئینات درب مساجد نیز به کار برده می شوند.
- جَوال: جوال به کیسه های بزرگی گفته میشود که نام دیگر آن ها توبره یا توربا می باشد، این کیسه‌ها را معمولا به دیوار آویزان می کنند برای نگهداری آن استفاده میشود.
- مَفرش: تمرین برای بستن اسباب و اثاثیه خانه مانند رختخواب و سایر وسایلی که در زندگی و سفر ضروری است، استفاده می شود. اینو گرین در حال حاضر فقط در ایل های عشایری که هنوز مهاجرت میکنند پیدا میشود.
- اِنسی: این نمونه گیری مهم نوعی قالیچه است که برای بستن اسباب و وسایل استفاده میشود.
- چیق: این نمونه گلیم که در دسته بندی گلیم های ساده قرار می گیرد، برای دیواره های چادر عشایر به کار می رود. پشت و روی این گلیم ها مشابه است و طرح های آنها ساده و قدیمی می باشند.
- جُل: جل نوعی گلیم است که به روش سوزنی بافته می شود بیشترین موارد استفاده از آن برای عرق گیری چهارپایان است.
- مسند: این نوع گلیم بیشتر توسط عشایر سمت اردبیل بافته میشود، قدمت زیادی ندارد و تنها حدود ۵۰ سال است که پا به عرصه گلیم گذاشته است. مشخصه مهم مسند طرح های زیبا و ظرافت بالای آن است که باعث میشود بیشتر جنبه تزئینی داشته باشند.
- پالاس یا پِلاس: ظاهر پلاس شبیه گلیم ساده می باشد، تار و پود استفاده شده در آن از جنس پنبه است و بیشتر در حوالی یزد بافته می شود.
- زیلو: زیلو که در زیر مجموعه دیگری قرار می گیرد و معمولاً در مناطق روستایی و با نخ پنبه‌ای بافته می شود و گزینه بسیار خوبی برای زیر انداز در فصل تابستان است. امروزه زیلو ها به دو روش سنتی و با دستگاه بافته می‌شوند که روش سنتی بیشتر در روستاها رواج دارد و بالطبع ضخیم تر است و تنوع رنگ کمتری نسبت به نمونه های ماشینی دارند.
- گلیمچه: همانطور که از اسم آن می توان فهمید گلیمچه، همان گلیم در ابعاد کوچکتری است که به همان روش نیز بافت می شود. یکی دیگر از تفاوت‌های این محصول با گیریم این است که تنوع رنگ و نقش در آنها بیشتر می باشد و همچنین امروزه توانسته توجه مشتریان زیادی را به خود جلب کند.
قیمت گلیم
قیمت گلیم از آنجایی که در مناطق مختلف با روش ها و مواد اولیه مختلف بافته می شوند، در قسمت های مختلف کشور متفاوت است. اما به طور کلی فاکتورهایی نیز وجود دارد که باعث بالا رفتن قیمت گلیم می‌شوند که تعدادی از این فاکتورها عبارتند از:
- ظرافت
- نقش و نگار
- تنوع رنگ
- سن و سال یا قدمت گلیم
- ابعاد گلیم
- روش بافت و کیفیت گلیم
انواع گلیم در ایران
در ادامه این قسمت برای اینکه خصوصیات و ویژگی های گلیم در مناطق مختلف ایران را بتوانید بشناسید، انواع گلیم که در قسمت های مختلف کشور بافته می شوند را خدمت شما معرفی می کنیم:
- گلیم ترکمنی: ویژگی اصلی این گونه گیر این ها سبک بودن و محکم بودن آنهاست، همچنین شما می توانید از رنگ قرمز که با سایر رنگ ها مانند نارنجی آبی سبز و زرد ترکیب شده، این نوع گلیم را بشناسید. نقش استفاده شده درگیری های ترکمنی معمولاً گلهای ۴، ۶ یا هشت پر است که به صورت متقارن بافته می شوند.
- گلیم زرند: این نوع گلیم دارای بافت کوچک و چاک دار می باشد که معمولاً توسط اقوام ترک‌زبان شاهسون بافته می شود. این گلیم ها معمولاً به صورت دراز و باریک ته می‌شوند و طرح‌های استفاده شده در آنها معمولاً درختان مو و گلها هستند.
- گلیم پارچه ای: نوع گلی که به آنها گوینه نیز می گویند در آذربایجان بافته می شوند.
- گلیم افشار: طرح های استفاده شده روی این گلیم ها معمولاً ستاره هایی است که در پس زمینه های پیر قرار دارند و به صورت لوزی در کنار هم قرار داده شده اند.
- گلیم قشقایی: این گل اینها معمولا دارای نقش و نگار و رنگ های شادی هستند و همانطور که از نام آن را می توانید حدس بزنید توسط اقوام قشقایی بافته می شوند.نقش های اساسی استفاده شده در این گل اینها معمولا اشکال هندسی مانند لوزی، ذوزنقه و غیره هستند.
- گلیم سنه: یکی از با کیفیت ترین گلیم های ایران است که در استان کردستان و توسط مردمان بومی این منطقه بافته می شود. گفته میشود که شما نمی‌توانید ظرافت و زیبایی این گلیم ها را جای دیگری ببینید.
- گلیم خمسه: این نمونه گلیم توسط بومیان اطراف شیراز بافته می شود و طرح های استفاده شده در آنها معمولاً لوزی هایی است که از ستاره درست شده و در یک پس زمینه تیره قرار می‌گیرند. معمولا این گل ها را در قطعات کوچک می بافند و سپس این قطعه ها را به هم می دوزند.
- گلیم بلوچ: این نمونه گلیم معمولاً دارای رنگ‌های تیره است و به صورت راه راه بافته می شود که هر کدام از این ردیف ها دارای نقوش خاصی هستند.
نقشه گلیم
نقشه گلیم بستگی به هنر بافنده و شرایط زندگی و اقلیمی محیط اطراف او دارد. به عنوان مثال زمانی که به گلیم های مربوط به اقوام لر و قشقایی نگاه می‌کنیم، متوجه طبیعت زیبا و پر بار منطقه می‌شویم؛ اما نکته بسیار جالب این قسمت این است که اگر گلیم های بافته شده توسط بومیان افغانستان نگاه کنیم، متوجه تاثیرات جنگ و اتفاقات ناگوار، بر روی فضای ذهنی بافندگان گلیم در این کشور می شویم. در ادامه تعدادی از نقشه گلیم مورد استفاده در ایران را با هم بررسی می‌کنیم.
- وَرنی: ورنی نوعی گلیم فرش نما است بدون نقشه و به شکل کاملا ذهنی توسط زنان منطقه آذربایجان شرقی بافته می شود. این نوع گلیم معمولاً در مکان های سرسبز بافته می شود و شما می توانید انعکاس محیط زیست این مناطق را در طرح های استفاده شده در گلیم ها ببینید. درختان، گیاهان و حیواناتی که در این منطقه دیده می شوند بخشی از طرح های استفاده شده در این نوع گلیم را مشخص می کنند.
- شیریکی پیچ: این نوع نقشه بیشتر توسط عشایر و روستاییان استان کرمان و اطراف آن ها استفاده می شوند. در این لینک ها از طرح های هندسی، گل های متقارن و نامتقارن و اشکالی مانند کوه استفاده می شود چه بیشتر رنگ های به کار رفته در آنها تیره می باشد. گلیم های بافته شده در این منطقه بیشتر فرش شباهت دارند چرا که با گره زدن بافته می شوند.
امیدواریم اطلاعاتی که در اختیار شما قرار دادیم به تواند به شما کمک کند تا گلیم مورد نظر خود را ساده تر انتخاب و تهیه کنید. در ضمن اگر سوالی در خصوص گلیم و انواع آن را دارید می توانید با متخصصان ما تماس بگیرید و از مشاوره رایگان ما استفاده کنید.