یکی از حرفه‌های بسیار قدیمی در کشور ایران، حرفه قالیبافی است همچنان مشخص نیست که خاستگاه فرش و قالی کدام منطقه است ولی قطعاً فرش‌های دستباف ایرانی حرف اول را در دنیا می‌زنند. در هر منطقه از ایران قالی‌ها با انواع الگو‌ها، روش‌ها و طرح ها بافته می‌شوند ولی تقریباً در روش اصلی بافت آن‌ها به هم شباهت دارد.
در گذشته بیشتر قالیبافان از طرح‌های ذهنی استفاده کرده و بدون مراجعه به نقشه، قالی‌ها را می‌بافتند ولی با رشد صنعت چاپ، این روش ذهنی جای خود را به نقشه‌های بسیار دقیق قالی داد. برای کشیدن نقشه قالی، ابتدا نقاش طرح کلی را می‌کشد و سپس آن را روی یک صفحه شطرنجی منتقل می‌کند و این صفحه بر روی یک قطعه تخته چوبی چسبانده می‌شود تا قالیباف بتواند آن را بر روی میله یا کوجی دار قالی قرار داده و نقشه را بخواند، هر خانه از صفحه شطرنجی که نام بردیم به معنای یک گره است با این حساب، قالیباف با نگاه کردن به نقشه رج به رج می‌داند که باید چه رنگ خامه‌ای را در کجا، گره بزند و به این ترتیب نقشه قالی پیش خواهد رفت. البته این روشی که برای نقشه کشی قالی، توضیح دادیم کم کم دارد منسوخ می‌شود و جای خود را به طراحی و چاپ‌های نرم افزاری داده است ولی روند کار تقریباً مانند گذشته است.
تحقیق در مورد قالیبافی
برای تحقیق در مورد قالیبافی بهتر است به تاریخچه‌ای درباره اولین فرش بافته شده توسط بشر دست پیدا کنیم. متأسفانه اطلاعات دقیقی در این باره در دسترس نیست ولی بر اساس وسایلی که پیدا شده است می‌توان حدس زد که قالی و حرفه قالیبافی قدمتی ۸ هزار ساله دارد البته همان‌طور که گفتیم این فقط یک تخمین حدودی است زیرا بر اساس وسایل و ابزاری که کشف شده است، این گفته حقیقت پیدا می‌کند. با این حال قدیمی‌ترین فرشی که پیدا شده است مربوط به سیصد و پنجاه سال قبل از میلاد مسیح است.
اهمیت قالیبافی
اهمیت قالیبافی در کشور ما بسیار زیاد است زیرا همان‌طور که گفتیم در حال حاضر فرش‌های دستباف ایرانی بهترین نوع فرش هستند و در سر تا سر جهان آوازه آن‌ها پیچیده است. اهمیت قالیبافی از یک جهت دیگر هم قابل تأمل است. قالی‌های ایرانی نه تنها در سر تا سر جهان طرفداران خاص خود را دارند بلکه در خود ایران جز جدا نشدنی از وسایل خانه هستند. در هر خانه ایرانی فرش‌ها را می‌توانید بر زمین یا شبیه به تابلو روی دیوار ببینید.
شغل قالیبافی چیست؟
قالیبافی از جمله حرفه های بسیار قدیمی در کشور ماست. شاید هر چه به گذشته برگردیم این شغل محدود به زنان و دختران عشایر و روستا بشود ولی در حال حاضر در بسیاری از مناطق ایران، مردان هم شغل قالیبافی را به عنوان حرفه اصلی خود انتخاب کرده و از این راه امرار معاش می‌کنند.
ابزار قالی بافی
مانند تمام صنایع دستی، قالی نیز به لوازم خاص خود نیاز دارد. در این قسمت از مطلب می‌خواهیم وسایل لازم برای قالی بافی را نام ببریم. احتمالاً نام بعضی از این وسایل را شنیده‌اید. مهم‌ترین این وسایل که در انواع بافت قالی مشترک است عبارتند از دار قالی، دفتین، کاردک یا تیغ، قیچی، چله، سک، کوجی و سیخ پودکشی.
- دار قالی
بهتر است از مهم‌ترین جز قالی بافی یعنی دار قالی شروع کنیم. برای بافتن فرش به یک چارچوب به نام دار قالی نیاز داریم. اندازه دار‌های قالی با هم متفاوت است و بستگی به اندازه قالی دارد که قصد داریم ببافیم. دو نوع دار قالی وجود دارد، یکی عمودی و دیگری دار افقی. دار‌های قالی در زمان گذشته از جنس چوب بوده‌اند ولی در حال حاضر اغلب دار‌های قالی از جنس فلزی هستند.
شاید برای شما سؤال پیش آمده باشد که چرا برخی از دار‌های قالی افقی و برخی دیگر دار عمودی هستند. باید برای پاسخ به این سؤال بگوییم که در بعضی از مناطق مانند ترکمن صحرا، فرش‌هایی بافته می‌شوند که نخ‌های سنگینی دارند و دار‌های عمودی تحمل چله کشی این نوع قالی‌ها را ندارند و برای همین در این مناطق و برای این نوع از قالی‌ها از دار عمودی استفاده نمی‌شود. دار های قالی چه عمودی و چه افقی دارای زاویه ۹۰ درجه هستند اگر این زاویه دقیق نباشد رج‌های فرش به صورت کج پیش می‌روند. بدیهیست که دار‌های عمودی جای زیادی اشغال نمی‌کنند و در کنار دیوار قرار می‌گیرند در حالی که برای دار‌های افقی نیاز به محوطه ای به اندازه یک اتاق داریم که بسته به این قالی که قرار است ببافیم، اندازه دار افقی متفاوت خواهد بود. در ضمن باید بدانید که به هیچ وجه نباید نخ‌های قالی تحت فشار باشند و گرنه خیلی زود پاره می‌شوند.
- دفتین
نام های مختلفی برای دفتین استفاده می‌شود که در هر منطقه متفاوت است برخی از نام های دیگر دفتین عبارتند از: دفه، دفتین، کرکیت، کلوزا و دستوک. از دفتین یا دفه برای کوبیدن گره‌های بافته شده فرش استفاده می‌شود. این وسیله شبیه به یک شانه فلزی بزرگ همراه با دسته است. کار با دفتین راحت نیست زیرا وزن آن بالاست و حتماً برای کوبیدن گره‌ها باید حرفه‌ای باشید زیرا ممکن است این شانه فلزی بزرگ، نخ‌های تار قالی را پاره کند.
- چله
وقتی دار قالی بر پا شد باید نخ‌هایی روی آن نصب شوند این نخ‌ها تار قالی هستند و اصطلاحاً چله نامیده می‌شوند. پود‌ها هم گره ای هستند که توسط قالیباف زده می‌شوند. پود‌ها دور تار یا همان چله پیچیده می‌شوند. هر گره از نخ با رنگی خاص درست می‌شود که در نهایت طرح کلی یا نقشه قالی را پدید می‌آورد. هر چه چله های قالی با ظرافت بیشتری درست شوند و محکم‌تر باشند، نتیجه کار بهتر خواهد بود و قالی با کیفیت‌تری بدست می آید. جنس چله ممکن است از پشم، ابریشم یا پنبه باشد.
- پود
نام دیگر پود، آرچاق است. پود همان نخ‌هایی هستند که توسط قالیباف به تار‌ها گره زده می‌شود و به صورت زیر و رو به تار پیوند می‌خورند. این گره‌ها وقتی در یک ردیف از قالی بافته شوند یک رج را می‌سازند. جنس پود هم معمولاً از پنبه است. پس از بافته شدن هر رج با استفاده از دفتین کوبیده شده و محکم می‌شوند و قالیباف شروع به بافتن رج بعدی می‌کند.
- کوجی
کوجی میله وسط دار قالی است این میله قطری به اندازه ۴ تا ۵ سانتی‌متر دارد و تا وقتی کار قالی تمام نشده، بر روی دار قالی باقی می‌ماند. از این میله استفاده می‌شود تا نخ‌های چله محکم‌تر سر جای خود باقی بمانند.
- کاردک یا تیغ
از کاردک یا تیغ برای بریدن اضافه نخ های پود استفاده می‌شوند وقتی قالیباف‌ها با استفاده از خامه یا نخ گره‌های پود را به وجود می‌آورند، اضافه این گره‌ها را با تیغ می برند.
- قیچی
بعد از اینکه یک رج از پود‌ها بافته و با دفتین کوبیده ها شد با استفاده از قیچی به‌خصوصی پرز‌های اضافی، قیچی می‌شوند. این قیچی تا حدی با قیچی‌های عادی تفاوت دارد. دسته این قیچی با تیغه‌های آن فاصله دارد تا بریدن پرز‌ها راحت‌تر انجام شود.
همه چیز درباره قالیبافی
برای دانستن همه چیز درباره قالیبافی می‌توانید این مطلب را به طور دقیق مطالعه کنید و یا سرچ های دیگری در گوگل انجام دهید. باید بدانید که همه چیز درباره قالیبافی را تنها از طریق مطالعه نمی‌توان به دست آورد. حرفه قالیبافی در نهایت قرار است یک فرش ببافد و طرح جذابی ایجاد کند و اصل آن یک کار عملی است پس باید برای درک آن حتماً به صورت عملی، قالی ببافید تا با تمام نکات ریز در این باره آشنا شوید. قالی های ارائه شده در سایت کلاهدوزان همگی مطابق با نقشه هایی است که برای طراحی آن ها ساعت زیادی زمان در نظر گرفته شده است. بافندگانی قالی های موجود در سایت کلاهدوزان همگی درک بالایی از هنر اصیل ایرانی دارند و تمایز این فرش ها از سایر فرش ها کاملا مشخص است.